2008 – Ευρωπαϊκό έτος του διαπολιτισμικού διαλόγου

Στα τέλη του 19ου αι. η Αγγλίδα Favell Lee Mortimer συντάσσει τουριστικό οδηγό «των σπουδαιότερων κρατών στον κόσμο». Στις 28 Σεπτεμβρίου του 2007 το ηλεκτρονικό έντυπο Independent.ie δημοσιεύει αποσπάσματά του, χαρακτηρίζοντάς τον ως «the rudest travel book ever written», δηλαδή “τον πιο αγενή τουριστικό οδηγό που κάποτε γράφθηκε». Σύμφωνα με την κα Mortimer οι Άγγλοι «δεν είναι πολύ ευχάριστοι στην παρέα, γιατί δεν τους αρέσουν οι άγνωστοι, ούτε θέλουν να ταλαιπωρούνται». Οι Ισπανοί, ισχυρίζεται η συγγραφεάς, είναι αλαζονικοί, ψυχροί και αποστασιοποιημένοι. Σε ό,τι αφορά τους Πορτογάλους, η κα Mortimer συμπεραίνει ότι «δεν υπάρχουν άνθρωποι στην Ευρώπη που να είναι τόσο αδέξιοι σαν αυτούς». Αποδείχθηκε όμως ότι η ίδια η κα Mortimer ποτέ στη ζωή της δεν είχε εγκαταλείψει τα όρια της γενέτειράς της – την κομητεία του Shropshire. Παρ’ όλα αυτά ο τουριστικός οδηγός εκδόθηκε και προκάλεσε σκάνδαλλο λόγω των περιγραφών των διάφορων εθνών και χωρών.

Σήμερα αυτές οι περιγραφές είναι αρκετά επίκαιρες, για να προκαλέσουν γέλιο, αλλά και σοβαρό συλλογισμό, γιατί τέτοια στερεότυπα που μεταδίδονται από γενιά σε γενιά ή αιωρούνται ανάλογα με το πνεύμα της εποχής, συχνά αντικατοπτρίζουν την άγνοια και την ασέβεια προς τον άλλο. Η εθνοτική καταγωγή ή οι θρησκευτικές διαφορές ενισχύουν την αμοιβαία ακατανοησία στις σχέσεις με τους ανθρώπους που προέρχονται από τους μεταναστευτικούς κύκλους. Γι’ αυτό ο διάλογος μεταξύ των πολιτισμων σήμερα είναι πολύ σημαντικός στις πολυπληθείς και πολύμορφες κοινωνίες μας. Αυτός είναι ο λόγος η Ευρώπη να του αφιερώσει ένα θεματικό έτος.

Το Ευρωπαϊκό Έτος του Διαπολιτισμικού Διαλόγου άρχισε στις 8 Ιανουαρίου στη σλοβενική πρωτεύουσα Λιουμπλιάνα. Στ όχος της πρωτοβουλίας είναι να συμβάλει στην αλληλοκατανόηση μεταξύ των πολιτισμών, για να μπορούν οι Ευρωπαίοι πολίτες να ζουν αρμονικά σε όλο και πιο πλούσιο και ποικιλόμορφο πολιτιστικό περιβάλλον. Αυτός είναι και ο λόγος ως σύνθημα του Έτους να επιλεχθεί η φράση «Μαζί στην πολυμορφία». Ο καλύτερος τρόπος να αγωνιζόμαστε κατά των προκαταλήσεων είναι οι ανταλλαγές υπό τη μορφή διαπολιτισμικού διαλόγου. Άσχετα με το αν πρόκειται για ελευθερία του Τύπου, για αγώνα κατά των διακρίσεων και του ρατσισμού, για κοινωνική ένταξη των μεταναστών ή για εκπαιδευτική πολιτική, οι πολιτισμικές διαφορές γίνονται αισθητές σε πολλούς τομείς.

Στα τέλη Ιουνίου στα μέλη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής θα παρουσιαστεί πρόταση Ευρωπαϊκής οδηγίας καταπολέμησης των διακρίσεων απέναντι στα άτομα με αναπηρία. Αυτό γίνεται σ’ απάντηση της εκστρατείας «1 million 4 disability ». Ο κ. Ιωάννης Βαρδακαστάνης είναι πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Φόρουμ Ατόμων με Αναπηρία και της Εθνικής Συνομοσπονδίας Ατόμων με Αναπηρία στην Ελλάδα. Προς τη Βουλγαρική Ραδιοφωνία δήλωσε τα εξής : «Το Ευρωπαϊκό Φόρουμ Ατόμων με Αναπηρία ακόμα από την ίδρυσή του, εδώ και 11 χρόνια και πλέον, έχει αγωνιστεί συστηματικά και με πάθος έτσι ώστε η ποικιλομορφία που υπάρχει μέσα στους κόλπους της αναπηρίας, η ποικιλομορφία που υπάρχει μέσα στην κοινωνία μας, σε κάθε κοινωνία να αντικατοπτρίζεται και στις σχέσεις τις διαπολιτιστικές, στο διάλογο που συμβαίνει μεταξύ των πολιτισμών. Οι προσπάθειές μας πάντοτε κατέτειναν στο να υπάρξει στην Ευρώπη όχι μόνο μια νομοθεσία, αλλά μια κουλτούρα, η οποία να σέβεται την ποικιλομορφία και να δίνει λόγο και θέση σ’ όλους τους πολίτες της Ευρώπης, ανεξάρτητα από την αναπηρία τους, από την ηλικία τους, από την καταγωγή τους κλπ.»

«Η ομορφιά της Ευρώπης είναι ότι αποτελείται από χώρες που έχουν το δικό τους ξεχωριστό πολιτισμό, τη δική τους κουλτούρα, τη δική τους ιστορία. Φυσικά, αυτό μπορεί να παρουσιάζει μια δυσκολία στο να διαμορφώσεις μια κοινή πολιτική, όμως από άλλη μεριά η ομορφιά της Ευρώπης, αυτή η ποικιλομορφία της Ευρώπης είναι κάτι, για το οποίο εμείς, οι Ευρωπαίοι, πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα υπερήφανοι. Αυτό που εμείς νομίζουμε είναι ότι η εκτίμηση για το τι συμβαίνει σε κάθε χώρα σε σχέση με τα θέματα της αναπηρίας, της αποδοχής της αναπηρίας μέσα στην τοπική κοινωνία, στην εθνική κοινωνία και ευρύτερα στην ευρωπαϊκή, πρέπει να σχετίζεται με τη βάση την πραγματική ιστορία του κάθε τόπου, το τι έχει περάσει ο τόπος, ο λαός ο συγκεκριμένος τα προηγούμενα χρόνια, για να είμαστε δίκαιοι στη κρίση μας. Οι συνθήκες, βεβαίως, αλλάζουν. Η παγκοσμιοποίηση επιφέρει σημαντικές και δραστικές αλλαγές στον τρόπο που οργανώνεται και λειτουργεί η κάθε κοινωνία. Χάνονται σιγά σιγά τα εθνικά σύνορα και όλο και περισσότερο οι ενιαίοι τρόποι αντίληψης και προσέγγισης επικρατούν», είπε ο ίδιος.

«Η θέσπιση και η εκπόνηση μιας Ευρωπαϊκής οδηγίας καταπολέμησης των διακρίσεων σ’ όλους τους τομείς της δικαιοσύνης της Ευρωπαϊκής Ένωσης αναφορικά με την αναπηρία είναι ένα όνειρο, ένα πάνδημο αίτημα δεκάδων εκατομμυρίων Ευρωπαίων με αναπηρία και νιώθω προσωπικά ευτυχής και τυχερός στη ζωή ότι ως πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Φόρουμ Ατόμων με Αναπηρία τον τελευταίο εννιά χρόνια και πλέον ήμουν αυτός που εξέφραζα αυτό το πάνδημο αίτημα, αυτό το όνειρο των Ευρωπαίων με αναπηρία. Στην καμπάνια που κάναμε πέρυσι – εκστρατεία του «Ενός εκατομμυρίου υπογραφές για την αναπηρία» που ξεπέρασε το ένα εκατομμύριο και άγγιξε το ενάμισι εκατομμύριο, το αίτημά μας ήταν τότε και παραμένει: «Οδηγία». Φαίνεται ότι οι εξελίξεις βαίνουν θετικά σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Απ’ ότι γνωρίζουμε, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επίκειται να ανακοινώσει πρόταση για τη θέσπιση μιας τέτοιας οδηγίας. Μένει να δούμε το περιεχόμενό της. Εμείς θέλουμε μια οδηγία, η οποία θα καταπολεμά τις διακρίσεις σ’ όλους τους τομείς δικαιοδοσίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης – στα αγαθά, τις υπηρεσίες, την εκπαίδευση, την κοινωνική ασφάλιση, στην απασχόληση που ήδη υπάρχει από την Οδηγία του 2000, την Κοινωνία της Πληροφορίας, στο προσαρμοσμένο περιβάλλον, στα ζητήματα μεταφοράς, σε όλα αυτά που διασφαλίζουν ότι ένας πολίτης με αναπηρία μπορεί να ζήσει ισότιμα, να πάει όπου θέλει και με όποιο θέλει, για όποιο λόγο νομίζει με ασφάλεια και ανεξαρτησία, χωρίς να νιώθει και να έχει εμπόδια μπροστά του σε όλες τις εκφράσεις ζωής του.»

Πριν περίπου δύο μήνες η κα Μαριέλα Μπάεβα, Βουλγάρα Ευρωβουλευτής στην ομάδα της Συμμαχίας των Φιλελεύθερων και των Δημοκρατών για την Ευρώπη ( ALDE ), οργάνωσε συνάντηση εργασίας, αφιερωμένη στα προβλήματα των ατόμων με αναπηρία και στην προσβασιμότητα στο χώρο εργασίας.

«Η πρόσβαση στην αγορά εργασίας ακόμα είναι μη ικανοποιητική για τα άτομα με αναπηρία στη Βουλγαρία, όμως πρέπει να τόνισω ότι τούτο ισχύει όχι μόνο για τη χώρα μας και την Ευρωπαϊκή Ένωση», λέει η κα Μπάεβα. «Χρειάζεται να πάρουμε υπόψη ότι η ανεργία ανάμεσα στα άτομα με αναπηρία είναι δύο φορές υψηλότερη από τη γενική . Από την άποψη αυτή θα ήταν καλά η Βουλγαρία να εξετάσει προσεκτικά ποιες πρωτοβουλίες μπορεί να αναλάβει τόσο σε εθνικό, όσο και σε περιφερειακό επίπεδο για την ένταξη των ατόμων με αναπηρία στην αγορά εργασίας. Όχι τυχαία στη συνάντηση εργασίας, που οργανώσαμε στη Σόφια , προσκαλέσαμε και εκπροσώπους των επιχειρηματικών κύκλων. Καλή πρακτική σε ορισμένα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης - π.χ. στην Ιταλία, να προσφέρονται εργατικές θέσεις σε άτομα με αναπηρία σε μικρομεσαίες επιχειρήσεις, καθώς και σε μεγάλες εταιρείες. Θα ήταν καλά η Βουλγαρία να επεξεργαστεί ειδική προσέγγιση σ’ αυτή την κατεύθυνση, ανάλογα με τη δομή της εργασίας αγοράς και τις ανάγκες της οικονομίας με έμφαση στην κοινωνική πλευρά του προβλήματος.»

«Κατά πόσο μπορούμε να επικοινωνούμε χωρίς προκαταλήψεις με τους διάφορους πολιτισμούς;» Αυτό είναι το ζήτημα της έρευνάς μας. Ιδού τις απαντήσεις.

«Νομίζω ότι δεν μπορούμε να απαλλαγούμε από τις προκαταλήψεις μας κυρίως επειδή η Βουλγαρία δεν είναι κοσμοπολιτικό κράτος, όπως π.χ. η Μεγάλη Βρετανία, η Γαλλία ή οι ΗΠΑ», επισημαίνει η Μαρία Ζελιάζκοβα, ειδική σε θέματα Διεθνών Σχέσεων. «Δηλαδή εδώ δεν υπάρχει συνεχής ροή εκπροσώπων διάφορων πολιτισμών, φυλών και εθνοτήτων. Γι’ αυτό απλώς δεν έχουμε πείρα για το πώς να φερόμαστε στον διαφορετικό κατ’ αρχήν. Σε ορισμένες περιπτώσεις έχουμε και προκαταλήψεις. Για να τις ξεπεράσουμε, θα έπρεπε ακόμα στην οικογένεια και στο σχολείο τα παιδιά να μαθαίνουν περισσότερο για τους διάφορους πολιτισμούς, γιτί κάθε διάκριση οφείλεται πριν απ’ όλα στην αμάθεια. Το άνοιγμα των συνόρων προς την Ευρώπη και τον κόσμο σημαίνει μεγαλύτερη κινητικότητα των Βουλγάρων. Μ’ αυτόν τον τρόπο πράγματι μπορούμε να δούμε και κατανοήσουμε τι σημαίνει κοσμοπολιτική κοινωνία και να πάρουμε καλό παράδειγμα.»

« Όλος ο βουλγαρικός πολιτισμός, η ολική διαμόρφωση του συνόλου που σήμερα αποκαλούμε Βούλγαρους, αποτελεί προϊόν της μακραίωνης συνύπαρξης μεταξύ διάφορων εθνών και πολιτισμών», λέει ο ιστορικός Αντρέι Μελαμέντ. «Πρωτοβούλγαροι, Σλάβοι, Έλληνες, Εβραίοι, Αρμένιοι, Γεωργιανοί - όλη αυτή η ποικιλία πάνω στα θεμέλια, τοποθετημένα από τους Θράκες παριστάνει εμάς, τους σημερινούς Βούλγαρους. Αποτελούμε τέτοιο μίγμα που είναι ζήτημα αν υπάρχει πιο ανεκτικός άνθρωπος από το Βούλγαρο! Άλλο πολύ έντονο χαρακτηριστικό γνώρισμα του Βούλγαρου είναι η περιέργιά του για το άγνωστο. Τώρα τελευταία γίνεται αισθητό ψευτοπατριωτικό πνεύμα, το οποίο όμως κατά τη γνώμη μου δεν μπορεί να βρει πρόσφορο έδαφος. Ένα από τα μεγαλύτερα πλεονεκτήματα του βουλγαρικού εκπαιδευτικού συστήματος είναι ότι οι Βούλγαροι πάντα ήξεραν για την Ευρώπη περισσότερο, απ’ ότι η Ευρώπη για μας. Μετά την προσχώρησή μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση θα μάθουμε ακόμα περισσότερο. Τώρα και η Ευρώπη γνωρίζει περισσότερο για μας, ακόμα και χάρη στους χρυσούς θησαυρούς της βουλγαρικής αρχαιότητας.»

«Δεν έχω προκαταλήψεις προς τους ανθρώπους των άλλων πολιτισμών», λέει η Erg ü l Bayraktarova , δημοσιογράφος . «Θα φερόμουν με τον ίδιο τρόπο σε όλους, ανεξάρτητα από το αν πρόκειται για την παροχή βοήθειας ή κοινή εργασία. Όταν σπούδαζα στην Κωνσταντινούπολη, είχα φίλους από την Ιαπωνία, την Αμερική, το Αφγανιστάν και το Σουδάν. Όλοι συνεννοούμασταν υπέροχα. Ο καθένας είχε διαφορετική κουλτούρα, όμως στις ώρες που περνούσαμε μαζί, μαθαίναμε περισσότερο ο ένας για τον άλλο. Η Κωνσταντινούπολη είναι κοσμοπολιτική και εκεί μένουν πολλοί ξένοι. Οι Τούρκοι έχουν συνηθίσει να φέρονται με μεγάλη φιλοξενία και κατανόνηση, όμως μεταξύ της Τουρκίας και της Βουλγαίας δεν υπάρχει μεγάλη διαφορά. Με το άνοιγμα των συνόρων αλλάζει και η νοοτροπία των ανθρώπων. Κατ’ αρχήν, για να είναι κανείς ανεκτικός προς τους άλλους, πρέπει πρώτα να αγαπά τους ανθρώπους γύρω του, να γνωρίζει και εκτιμά τον ίδιο πολιτισμό του.»

«Η ικανότητα επικοινωνίας του ανθρώπου δεν είναι κάτι μόνιμο, αλλά αναπτύσσεται και καλλιεργείται», τονίζει η Silvia Emiriyan , ηχολήπτρια. «Εξαρτάται από το βαθμό, στον οποίο γνωρίζει κανείς τον πολιτισμό των άλλων. Τα τελευταία χρόνια καταβάλλονται πολλές προσπάθειες για τη γνωριμία με τους διάφορους πολιτισμούς - με αφορμή την επικοινωνία μέσω του Διαδικτύου και την εκπόνηση πολλών προγραμμάτων, σχεδίων κλπ. Εγώ προσωπικά, ως εκπρόσωπος της αρμενικής μειονότητας, δεν έχω αντιληφθεί κάποια ιδιαίτερη συμπεριφορά ή σοβαρές προκαταλήψεις απέναντί μου. Παρ’ όλα αυτά υπάρχουν πράγματα που οι Βούλγαροι δεν κατανοούν. Αν γνωρίζουμε περισσότερο π.χ. για τους Ρομά, θα μπορούσαμε να είμαστε πιο ανεκτικοί απέναντί τους. Θεωρώ ότι το καλύτερο που μπορεί να γίνει, για να ζουν οι άνθρωποι μαζί, είναι η αλληλοδιείσδυση των πολιτισμών τους.»

Παράδειγμα διαπολιτισμικού διαλόγου είναι η Ευρωπαϊκή αγορά στη γαλλική πόλη Saint - Germain - en - Laye , που οργανώθηκε στις 17 Μαΐου του τρέχοντος έτους. Μεταξύ των συμμετασχόντων υπήρχαν και εκπρόσωποι της οργάνωσης «Ευρωπαϊκός Οίκος των Κατοίκων του Ιβλίν» ( Maison de l ’ Europe des Yvelines ) που είχε ξεχωριστό ενημερωτικό περίπτερο. Διεξάχθηκαν επίσης δύο στρογγυλά τραπέζια με θέμα «Γαλλογερμανικό σχολικό βιβλίο ιστορίας – πρώτο βήμα προς σχολικό βιβλίο κοινής ευρωπαϊκής ιστορίας;» και «Η αειφόρα ανάπτυξη - βασική προτεραιότητα της επικείμενης γαλλικής προεδρίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης».

Προς τη Βουλγαρική Ραδιοφωνία η κα Regina Lecointe , Γενική Γραμματέας του «Ευρωπαϊκού Οίκου των Κατοίκων του Ιβλίν», εξήγησε τα εξής: «Πρόκειται για την Ευρωπαϊκή αγορά στην πόλη Saint - Germain - en - Laye . Δεν είναι απλώς μια ευρωπαϊκή πόλη. Χάρη στο Διεθνές κολέγιο, που έχει περισσότερα από δέκα τμήματα, είναι κοσμοπολιτική. Να γιατί ο δήμαρχος έχει τεράστια επιθυμία να αναπτύξει ακόμα περισσότερο αυτή την Ευρωπαϊκή αγορά. Έτσι με την πάροδο του χρόνου γίνεται όλο και σημαντικότερη. Για τον ίδιο λόγο και εμείς συμμετέχουμε με ενημερωτικό περίπτερο και κύριος στόχος αυτής της αγοράς είναι να τονίσει την πολιτιστική πλευρά των διάφορων κρατών. Οι 27 χώρες συμμετείχαν με περίπτερά τους και οργάνωσαν διάφορες πολιτιστικές εκδηλώσεις, όπως παραδοσιακοί χοροί και εκθέσεις μαγειρικής. Το περίπτερο της Βουλγαρίας αξιολογήθηκε πολύ υψηλά.»

Παρακαλέσαμε την κα Lecointe να αναφέρει περισσότερες λεπτομέρειες για το κοινό γαλλογερμανικό σχολικό βιβλίο ιστορίας.

«Εδώ έγινε η παρουσίαση του δεύτερου τόμου του γαλλογερμανικού σχολικού βιβλίου ιστορίας που είναι αποτέλεσμα μιας απόλυτα επιτυχούς συμφιλίωσης. Το βιβλίο χρησιμοποιείται πλατιά στα εκπαιδευτικά ιδρύματα όχι επειδή αναφέρεται στη γαλλογερμανική ιστορία, αλλά επειδή αφορά την κοινή ιστορία. Τούτο έγινε σ’ απάντηση της αίτησης που οι νέοι απηύθυναν το 2003 κατά τη διάρκεια των γιορτών με την ευκαιρία της Συνθήκης των Ηλυσίων και το βιβλίο συντάχθηκε αργότερα. Είναι αξιοσημείωτο το ότι οι Γάλλοι και οι Γερμανοί ιστορικοί καταρτίζουν αυτό το σχολικό βιβλίο εδώ και 30 χρόνια. Δεν μπορεί να ετοιμαστεί εντός 3 - 4 ετών. Σε ό, τι αφορά τη συγγραφή κοινού σχολικού βιβλίου, το όνειρό μας είναι να υπάρχει τέτοιο για τα 27 κράτη. Βέβαια, πρέπει να παρθεί υπόψη ότι αυτό το σχολικό βιβλίο είναι δημιουργημένο σαν αποτέλεσμα μιας συμφιλίωσης. Η ίδια η συγγραφή του όμως δεν μπορεί να χρησιμεύσει για συμφιλίωση. Πρέπει πρώτα οι αντίπαλες πλευρές να συμφιλιωθούν. Εννοώ ειδικότερα τα Βαλκάνια. Επίσης μπορούμε να ζητήσουμε περισσότερο και από τις σχέσεις μεταξύ της Γερμανίας και της Πολωνίας. Θεωρώ ότι για τη δημιουργία ενός τέτοιου σχολικού βιβλίου χρειάζονται τουλάχιστον δέκα χρόνια. Με βεβαιότητα, θα είναι έργο μεγάλης αξίας για τους Ευρωπαίους πολίτες.»

Στην ερώτηση, αν η ανάγνωση της κοινής ιστορίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποτελεί το πρώτο βήμα προς τη δυνατότητα διεξαγωγής διαπολιτισμικού διαλόγου, η κα Lecointe έδωσε την ακόλουθη απάντηση:«Μάλλον ναι, γιατί εμείς, όλα τα 27 κράτη, έχουμε πολύ σημαντικό παρελθόν και πριν στρέψουμε το βλέμμα προς το μέλλον, πρέπει να μιλήσουμε για το παρελθόν. Επίσης χρειάζεται να χαράξουμε πολιτική για το μέλλον. Και τα δύο είναι απαραίτητα και η ευρωπαϊκή κοινότητα πρέπει να ενοποιηθεί γύρω απ’ αυτή την άποψη.»

Για το σχέδιο «Τώρα - συνεργαζόμαστε με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο» η κα Lecointe είπε τα εξής: «Είναι πάρα πολύ σημαντικό, γιατί το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο είναι η φωνή μας στην Ευρώπη και ακριβώς εκεί ο Ευρωπαίος πολίτης μπορεί να εκφράσει τις απόψεις του. Και τούτο σημαίνει ότι είναι φύλακας της δημοκρατίας μας. Να γιατί το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο είναι πολύ σημαντικό.»

Αγαπητοί ακροτές, η εκπομπή αυτή μεταδίδεται από τη Βουλγαρική Ραδιοφωνία, το RFI της Ρουμανίας και το Yvelines Radio της Γαλλίας στο πλαίσιο του σχεδίου «Τώρα – συνεργαζόμαστε με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο» που υλοποιείται από το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο. Οι ερωτήσεις, τα σχόλια και οι συστάσεις σας είναι ευπρόσδεκτα στη σύνταξή μας, καθώς και στην ηλεκτρονική διεύθυνση info@europe.bg Για περισσότερες λεπτομέρειες κοιτάξτε την ιστοσελίδα http://parliament.europe.bg

Κείμενα: Έλλη Γκέκοβα, Ντιάνα Χριστάκιεβα, Μάια Πέλοφσκα, Μπλαγκορόντνα Γκεοργκίεβα
Μετάφραση: Έλλη Γκέκοβα
Εκφωνητές: Πέταρ Κάντρεφ, Έλλη Γκέκοβα