Η απάντηση της Ευρώπης στην παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση

Συγκεκριμένες αποφάσεις για μέτρα αντιμετώπισης της χρηματοοικονομικής κρίσης λήφθηκαν στη Σύνοδο κορυφής της Ευρωπαϊκής Ένωσης στα μέσα Οκτωβρίου στις Βρυξέλλες . Αυτή πραγματοποιήθηκε αμέσως μετά τη συνάντηση των αρχηγών των 15 κρατών της Ευρωζώνης , στην οποία καταρτίστηκε σχέδιο εξυγίανσης για την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης στο τραπεζικό σύστημα . Το σχέδιο περιλαμβάνει ανακεφαλαιοποίηση των χρηματοοικονομικών θεσμών που αντιμετωπίζουν δυσχέρειες , κρατικές εγγυήσεις στο διατραπεζικό δανεισμό, καθώς και περισσότερο έλεγχο και καλύτερο απολογισμό στον τομέα.

Τα 27 κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης υποστήριξαν το σχέδιο και ανέλαβαν την υποχρέωση να συντονίσουν τις προσπάθειές τους για την υπερνίκηση της χρηματοοικονομικής κρίσης. Λίγο πριν τη συνάντηση στις Βρυξέλλες, οι υπουργοί Οικονομικών των κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης συμφώνησαν να αυξηθούν οι κρατικές εγγυήσεις για τις ιδιωτικές καταθέσεις έως 50 000 ευρώ σε περίπτωση χρεοκοπίας τραπεζών. Ακολούθησε η συμμετοχή Ευρωπαίων ηγετών στην έκτακτη συνάντηση της Ομάδας των 20 στην Ουάσιγκτον για την αντιμετώπιση της κρίσης.

Ανταποκρίνονται στην κατάσταση οι αποφάσεις που πάρθηκαν στις Βρυξέλλες; Ποια κράτη κινδυνεύουν τα μέγιστα από την κρίση και ποια είναι τα ασφαλέστατα; Κατά τον Γκεόργκι Άγγελοφ, οικονομικό αναλυτή του Ιδρύματος «Ανοιχτή κοινωνία» στην Ευρώπη έχουν συσσωρευτεί αρκετά προβλήματα και αυτά δεν θα λυθούν βραχυπρόθεσμα.

« Στην πράξη η Ευρώπη είναι αρκετά απροετοίμαστη γι ’ αυτή την κρίση», θεωρεί ο Γκεόργκι Άγγελοφ . «Οι κυβερνήσεις συσσώρευαν δημοσιονομικά ελλείμματα και χρέη ακόμα και στα καλά για την οικονομία χρόνια και τώρα δεν έχουν πολλά περιθώρια ελιγμού. Οι τράπεζες , αντί να προβλέψουν αποθέματα για δυσμενείς καταστάσεις , λειτουργούσαν με ελάχιστο κεφάλαιο που αποδείχθηκε ανεπαρκές και αντίστοιχα επιβάλλεται ανακεφαλαιοποίηση. Αυτά τα προβλήματα παραμένουν και περιορίζουν τις δυνατότητες άμεσης αντίδρασης. Άλλωστε, η Ευρώπη δεν επωφελήθηκε από τα τελευταία μερικά καλά χρόνια, για να προχωρήσει σε γρήγορη διεύρυνση της Ευρωζώνης. Από μια πλευρά αυτό θα μπορούσε να αυξήσει την επιρροή του ευρωπαϊκού νομίσματος ως σταθερού και ελκυστικού για τους επενδυτές, ενώ από την άλλη, τα μικρά κράτη στην πράξη θα προστατεύονταν από την επίδραση της κρίσης.»

Είναι επαρκή τα μέτρα αντιμετώπισης της κρίσης που λαμβάνει η Ευρώπη και τι άλλο πρέπει να κάνει ;

« Τα μέτρα ήταν σε κάποιο βαθμό επαρκή , για να σταματήσουν τη διάλυση και τη χρεοκοπία του χρηματοοικονομικού συστήματος , αλλά δεν μπορούν να σβήσουν τα παλιά λάθη και προβλήματα», επισημαίνει ο οικονομικός αναλυτής . «Η Ευρωπαϊκή Ένωση ακόμα δεν είναι η πιο ανταγωνιστική και η πιο δυναμική οικονομία. Αντίστοιχα, τα ευρωπαϊκά δημόσια οικονομικά και οι δημόσιοι προϋπολογισμοί, όπως και ο προϋπολογισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ακόμα δεν είναι κινητήρας της ανόδου. Σε πολλές περιπτώσεις μάλιστα παρεμποδίζουν την οικονομία. Από την άποψη αυτή πρέπει να λαμβάνονται μέτρα στην πραγματική οικονομία, γιατί χρειάζεται όχι μόνο να προστατεύσουμε το σύστημα από καταστροφή, αλλά και να του εξασφαλίσουμε δυνατότητα ανάπτυξης. Τούτο είναι το θεμελιώδες ζήτημα . Από την άλλη, μια σαφής πολιτική για τη διεύρυνση της Ευρωζώνης θα συνέβαλε στην πολύ πιο εύκολη και πιο γρήγορη αντιμετώπιση του πανικού.»

Σύμφωνα με τον Γκεόργκι Άγγελοφ , η Ισλανδία αποτελεί παράδειγμα για το πώς μια μικρή χώρα με « μικρό » νόμισμα και μεγάλο τραπεζικό σύστημα δεν κατάφερε να αντιμετωπίσει την κρίση , γιατί οι τράπεζές της δεν είχαν πρόσβαση στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα .
«Ο τραπεζικός τομέας ήταν τόσο μεγάλος που όταν προσπάθησε να τον σώσει, το κράτος «χρεοκόπησε», επισημαίνει ο οικονομολόγος. Υπάρχει κίνδυνος να συμβεί το ίδιο και σε άλλα κράτη;

« Κατ ’ αρχήν υπάρχει κίνδυνος , ιδιαίτερα για τις χώρες που σε κάποιο βαθμό μοιάζουν με την Ισλανδία», σχολιάζει ο Γκεόργκι Άγγελοφ. «Μικρά» νομίσματα στην Ευρώπη έχουν η Σουηδία, η Δανία, η Ελβετία. Και στην Ανατολική Ευρώπη πολλές χώρες έχουν δικά τους νομίσματα. Η Μεγάλη Βρετανία επίσης έχει δικό της νόμισμα που δεν είναι μικρό , αλλά δεν είναι τόσο μεγάλο , όσο το ευρώ ή το δολάριο. Από την άλλη, υπάρχουν κράτη με μεγάλο τραπεζικό σύστημα, όπως η Ελβετία, η Ιρλανδία, μερικές από τις σκανδιναβικές χώρες, όπου ο τραπεζικός τομέας είναι μερικές φορές μεγαλύτερος από το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν. Η παρούσα κρίση αποδεικνύει ότι η διεύρυνση της ζώνης του ευρώ είναι προς όφελος τόσο της ίδιας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όσο και των ξεχωριστών μικρών κρατών. Εκείνοι που εναντιώνονταν στην καθιέρωση του ευρώ, ήδη αλλάζουν γνώμη. Η πλειοψηφία των πολιτών της Δανίας υποστηρίζει την αποδοχή του ενιαίου ευρωπαϊκού νομίσματος. Η Ισλανδία που δεν ήθελε να ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση και να αποδεχθεί το ευρώ, είναι πια έτοιμη να κάνει αυτά τα βήματα. Μάλλον θα γίνουμε μάρτυρες παρόμοιας εξέλιξης και στην Ελβετία, γιατί όχι και στη Μεγάλη Βρετανία.»

«Την παρούσα στιγμή παρατηρείται αύξηση της εμπιστοσύνης προς το ευρώ», ισχυρίζεται ο Μαρτίν Ζαΐμοφ, μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της Societe Generale Expressbank της Σόφιας και υπογραμμίζει την εξαιρετικά ενδιαφέρουσα εξέλιξη του ευρωπαϊκού νομίσματος: « Η εξέλιξη είναι ενδιαφέρουσα με την έννοια που λίγοι δίνουν σημασία στο γεγονός ότι το ευρώ ως δημιούργημα ενός θεσμού, όπως είναι η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, αποτελεί πρωτότυπο νόμισμα. Πρόκειται για πρωτότυπα χρήματα στην ανθρώπινη ιστορία», λέει ο τραπεζίτης. «Ποτέ άλλοτε δε ν κυκλοφορούσε χρήμα ένας θεσμός, απόλυτα χωρισμένος από τη δημόσια διοίκηση ή τη διοίκηση που έχει το δικαίωμα της είσπραξης φόρων.»

Θεωρείται ότι η κρίση εμπιστοσύνης προς τις τράπεζες στην Ευρώπη προς το παρόν εκτονώνεται και οι πολίτες ησύχασαν χάρη στα μέτρα που η Ευρώπη και οι ΗΠΑ λαμβάνουν σε παγκόσμια κλίμακα. Είναι πράγματι έτσι;

«Βασικό πρόβλημα παραμένει όχι τόσο η εμπιστοσύνη της κοινωνίας και των καταναλωτών στις τράπεζες, όσο η εμπιστοσύνη μεταξύ των ίδιων των τραπεζών», σχολιάζει ο Μαρτίν Ζαΐμοφ. «Η ανησυχία στις ΗΠΑ και την Ευρώπη είναι ότι αυτή η έλλειψη εμπιστοσύνης μεταξύ των τραπεζικών θεσμών και των συμμετεχόντων στο χρηματοοικονομικό σύστημα θα οδηγήσει στην απώλεια της εμπιστοσύνης στο ίδιο το χρηματοοικονομικό σύστημα. Εξαιτίας της διαρκούς έντασης καταφανώς υπάρχει πτώση της εμπιστοσύνης και τα πολιτικά μέτρα στις ΗΠΑ και την Ευρώπη επιχειρούν να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα.»

Κατά τον Μαρτίν Ζαΐμοφ τώρα συμβαίνει κάτι πολύ σημαντικό, στο οποίο δεν δίνεται η πρέπουσα προσοχή.

«Ξαφνικά αποκαταστάθηκε η εξουσία των πολιτικών επί των έγκυρων προσώπων στον οικονομικό τομέα», επισημαίνει ο κ. Ζαΐμοφ. «Τα τελευταία 30-40 χρόνια τα πρόσωπα αυτά απέκτησαν τεράστια επιρροή και εξουσία επί των πολιτών σε μάλλον ανείδωτες διαστάσεις στη μέχρι τώρα ανθρώπινη ιστορία. Σε περίοδο κρίσης τα μοναδικά πρόσωπα που απολαμβάνουν θεσμική εμπιστοσύνη να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα της αβεβαιότητας του μέλλοντος, είναι οι πολιτικοί. Και εκείνοι τώρα εκτελούν το καθήκον τους. Λόγω της μακρόχρονης απώλειας εξουσίας και κύρους ανάμεσα στην ελίτ της κοινωνίας όμως δυσκολεύονται αρκετά, γιατί η αρμοδιότητά τους δεν βρίσκεται σε υψηλό επίπεδο.»

«Σας καθησυχάζουν τα μέτρα που η Ευρωπαϊκή Ένωση λαμβάνει για την αντιμετώπιση της χρηματοοικονομικής κρίσης;» Αυτό ήταν το θέμα της έρευνας που η Βουλγαρική Ραδιοφωνία πραγματοποίησε ανάμεσα στους κατοίκους της Σόφιας. Κατά τον 59 ετών κοινωνιολόγο Βεσελίν Φεζλίσκι η Ευρωπαϊκή Ένωση λαμβάνει σοβαρά μέτρα, όμως αν είναι επαρκή, θα το δείξει η εξέλιξη της κρίσης: «Όλοι λένε ότι οι ανατολικοευρωπαϊκές χώρες, από μια πλευρά, δυνητικά κινδυνεύουν, ενώ από την άλλη, στη Βουλγαρία λειτουργεί Νομισματικό Συμβούλιο και οι πληροφορίες ότι οι βασικές μας τράπεζες έχουν υψηλά κέρδη σημαίνουν ότι εμείς δεν θα έπρεπε να ανησυχούμε», λέει ο Βεσελίν Φεζλίσκι. «Η υποβοήθηση των ευρωπαϊκών τραπεζών, που σαν να κρατικοποιούνται, δείχνει ότι το πλήγμα στο χρηματοπιστωτικό τομέα προκάλεσε μεγάλο στρες και οι συνέπειες είναι σοβαρές, γιατί θα οδηγήσουν στη συρρίκνωση της παραγωγής, σε ανεργία και από κει σε νέα κρίση. Αυτή η κρίση μπορεί, κατά τη γνώμη μου, να επιδράσει πολύ αρνητικά στα ίδια τα θεμέλια της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Έχω υπόψη την αποτυχία του Ευρωπαϊκού Συντάγματος και το γεγονός ότι η νέα Συνθήκη της Λισσαβόνας επίσης αντιμετωπίζει αντίσταση. Για ξεχωριστά ζητήματα τα διάφορα κράτη-μέλη καταλαμβάνουν διαφορετικές θέσεις, δηλαδή είμαστε μαζί, αλλά διαφέρουμε μεταξύ μας. Οι οικονομικές και χρηματοοικονομικές παράμετροι της κρίσης μπορούν να οδηγήσουν σε μια κατάσταση όπου ακόμα και οι επιτευχθείσες συμφωνίες και ενότητα κινδυνεύουν να βρεθούν στο σημείο εκκίνησης. Η αιτία είναι ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν λαμβάνει γενικά μέτρα, αλλά εκδίδει οδηγίες, τις οποίες ύστερα κάθε κράτος εφαρμόζει. Επίσης, είναι ζήτημα αν η Ευρωπαϊκή Ένωση θα δημιουργήσει κάποιο μοντέλο υπερνίκησης της κρίσης του τύπου των προενταξιακών ταμείων – τέτοιο μέτρο δεν αναμένεται. Παρ’ όλα αυτά νομίζω ότι τη στιγμή που η κρίση γίνει εντονότερα αισθητή στη χώρα μας, μάλλον δεν θα είναι τόσο ισχυρή, γιατί οι φτωχοί πάντα χάνουν λιγότερα.»

Η Μπορίανα Ντιμιτρόβα, 45 ετών, οικονομολόγος, προς το παρόν δεν νιώθει κλονισμούς του οικογενειακού προϋπολογισμού και εξηγεί αυτό το γεγονός με την έλλειψη μεγάλων τραπεζικών καταθέσεων. Σε ό,τι αφορά τα μέτρα που η Ευρωπαϊκή Ένωση λαμβάνει για την αντιμετώπιση της παγκόσμιας χρηματοοικονομικής κρίσης, δεν μπορεί να εκτιμήσει με ακρίβεια ποια θα είναι η αντανάκλασή τους στη Βουλγαρία. Σε τελευταία ανάλυση, αισθάνεται ήσυχη;

«Προς το παρόν ναι, όμως μάλλον ακόμα δεν είναι σαφές τι ακριβώς συμβαίνει. Θεωρούταν ότι η κρίση δεν θα μας πλήξει, όμως κατά τη γνώμη μου δεν θα την αποφύγουμε. Θα υπάρχουν περικοπές προσωπικού, πολλές εταιρείες θα χρεοκοπήσουν. Νομίζω ότι θα σημειωθεί πτώση και στον τομέα της οικοδόμησης, θα μειωθεί η ζήτηση κατοικιών.»

Κατά την Ροσίτσα Τσένκοβα, 38 ετών, κομμώτρια, η κρίση δεν θα γίνει έντονα αισθητή στη Βουλγαρία, γιατί από μια πλευρά τα τελευταία χρόνια συνέχεια βρισκόμαστε σε κρίση, ενώ από την άλλη είμαστε μικρό κράτος χωρίς μεγάλη βιομηχανία και μεγάλη παραγωγή.
«Εκείνο που μου κάνει έντονη εντύπωση είναι ότι σύμφωνα με εκείνα που συνεχώς δημοσιεύονται ή λέγονται στα ΜΜΕ η κρίση θα μας πλήξει το Μάρτιο και το πλήγμα θα είναι σχεδόν καταστροφικό για κάθε νοικοκυριό – προσθέτει η Ροσίτσα Τσένκοβα. «Πρόκειται για υπερβολή του προβλήματος που εμποδίζει τους ανθρώπους να δουλεύουν και να ζουν ήρεμα. Εγώ προσωπικά ούτε είμαι ήσυχη, ούτε ανήσυχη για την κρίση και τα μέτρα που παίρνει η Ευρωπαϊκή Ένωση, γιατί η Βουλγαρία είναι μικρή χώρα και πάντα εξαρτιόμασταν από κάποιον άλλο. Ταυτόχρονα βλέπω ότι οι πολίτες πολλών μεγαλύτερων κρατών με πολύ σοβαρότερη θέση στην Ευρωπαϊκή Ένωση ανησυχούν – απολύονται, παραμένουν άνεργοι, χωρίς έσοδα. Τι θα γίνει τότε στη χώρα μας!; Είμαι κομμώτρια, προς το παρόν δεν υπάρχει πτώση της ζήτησης – το κούρεμα μαλλιών είναι προσιτό για κάθε τσέπη.»

Η Βουλγαρική Ραδιοφωνία επικοινώνησε τηλεφωνικώς με τον Graham Watson, επικεφαλής της Ομάδας της Συμμαχίας Φιλελεύθερων και Δημοκρατών για την Ευρώπη στο Ευρωκοινοβούλιο. Ερωτηθείς αν η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι αρκετά ευέλικτη, για να δεχθεί παρόμοιες προκλήσεις, όπως είναι η παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση, ο κ. Watson απάντησε τα εξής: «Θεωρώ ότι τώρα, μετά τη συνάντηση της Ομάδας των 20 και τις συναντήσεις που πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο της Ένωσης, βρισκόμαστε σε πολύ πιο ευνοϊκή θέση, για να δεχθούμε τις προκλήσεις της παγκόσμιας χρηματοοικονομικής κρίσης. Βέβαια, κανένας δεν μπορεί να πει το πόσο διαρκής και σοβαρή θα είναι η παρούσα στασιμότητα, όμως κάναμε λεπτομερή επιθεώρηση της οικονομικής μας πολιτικής και καταλήξαμε στο κοινό συμπέρασμα ότι χρειάζεται κάποια ευελιξία για την επιβολή των κριτηρίων μας. Ταυτόχρονα θεωρούμε ότι πρέπει να τηρούμε τη Στρατηγική της Λισσαβόνας για την οικονομική άνοδο, αν θέλουμε να έχουμε επιτυχία. Και ενώ ορισμένα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης ήδη βρίσκονται σε στασιμότητα, διαπιστώνουμε με ικανοποίηση ότι άλλα κράτη-μέλη, όπως η Βουλγαρία και η Ρουμανία ακόμα διατηρούν σχετικά σταθερή οικονομική άνοδο.»

Ποια θα είναι η αντίδραση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην οικονομική κρίση και ποια μέτρα προβλέπονται σ’ αυτή την κατεύθυνση;

«Οι Φιλελεύθεροι Δημοκρατικοί αγόρευσαν υπέρ της καθιέρωσης ευρωπαϊκού χρηματοοικονομικού οργάνου, το οποίο να παίζει το ρόλο ενός είδους επόπτη και να κατευθύνει τη δραστηριότητα των τραπεζών και των άλλων χρηματοπιστωτικών θεσμών και εταιρειών. Δυστυχώς, ακόμα δεν καταλήξαμε σε συναίνεση για την πρόταση αυτή, όμως θεωρώ ότι θα έπρεπε να την εξετάσουμε και να τη δεχθούμε, γιατί μόνο με διαφάνεια και σωστή εκτίμηση των χρηματοοικονομικών αγορών θα μπορέσουμε να αποτρέψουμε ορισμένες παραβάσεις της λειτουργίας τους», είπε ο κ. Watson.

Κατά πόσο οι Ευρωπαίοι πολίτες μπορούν να υπολογίζουν στους εθνικούς τους θεσμούς να τους προστατεύσουν από τη μαινόμενη χρηματοοικονομική κρίση;

«Κατά πάσα πιθανότητα το σπουδαιότερο δίδαγμα από την παρούσα χρηματοοικονομική κρίση είναι ότι αν θέλουμε να επιβιώσουμε, πρέπει να είμαστε έτοιμοι να τη δεχθούμε ενωμένοι, γιατί αν ο καθένας επιχειρεί να την υπερνικήσει μόνος του, αν ο καθένας εφαρμόζει για το σκοπό διαφορετική πολιτική και μέτρα, τότε χωρίς αμφιβολία θα ναυαγήσουμε όλοι μαζί. Το μεγάλο πλεονέκτημα της συμμετοχής στην Ευρωπαϊκή Ένωση στην ουσία είναι η συμπαράσταση στους δύσκολους καιρούς.»

Πώς θα σχολιάσετε τους ισχυρισμούς ορισμένων αναλυτών ότι τώρα είμαστε μάρτυρες του τέλους του καπιταλισμού και της εμφάνισης νέου οικονομικού καθεστώτος;

«Δεν νομίζω ότι είμαστε μάρτυρες του τέλους του καπιταλισμού. Ελπίζω όμως ότι τώρα είμαστε μάρτυρες στασιμότητας που θα μας αναγκάσει να δώσουμε μεγαλύτερη προσοχή στην ποιότητα της οικονομικής ανόδου, καθώς και στην εντατικότητά της. Αναμένεται τα επόμενα 20 χρόνια το παγκόσμιο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν να διπλασιαστεί παρά την παρούσα στασιμότητα. Αν η οικονομική άνοδος όμως βασίζεται και στο εξής στην εκμετάλλευση των περιορισμένων φυσικών πόρων με φόντο την ανεύθυνη στάση απέναντι στη ρύπανση του περιβάλλοντος, αυτή η άνοδος θα προξενήσει τόσες ζημιές στους ανθρώπους, όσο τώρα ευνοεί άλλους. Εκείνο που πρέπει να κάνουμε είναι να προσπαθήσουμε να πετύχουμε μια λογική, σταθερή άνοδο, βασιζόμενη στην οικολογική ή τη λεγόμενη «πράσινη» οικονομία.»

Αγαπητοί ακροατές, η εκπομπή αυτή μεταδίδεται από τη Βουλγαρική Ραδιοφωνία, το RFI της Ρουμανίας και του Ιβλίν Ράδιο της Γαλλίας στο πλαίσιο του σχεδίου «Τώρα – συνεργαζόμαστε με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο» που εκτελείται από το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο με την οικονομική στήριξη της Γενικής Διεύθυνσης Επικοινωνιών του Ευρωκοινοβουλίου. Οι ερωτήσεις, οι συστάσεις και τα σχόλιά σας είναι ευπρόσδεκτα στη σύνταξή μας, καθώς και στην ηλεκτρονική διεύθυνση info@europe.bg. Για περισσότερες λεπτομέρειες κοιτάξτε την ιστοσελίδα http://parliament.europe.bg

Κείμενο: Τ. Χαριζάνοβα, Μ. Πέλοβσκα, Β. Νικόλοβα
Μετάφραση: Έλλη Γκέκοβα
Εκφωνητές: Πέταρ Κάντρεφ, Έλλη Γκέκοβα